Nói với con là bài thơ thể hiện tình cảm gia đình ấm cúng, ca ngợi truyền thống cần cù, sức sống mạnh mẽ của quê hương và dân tộc mình. Bài thơ của nhà thơ người dân tộc Tày giúp ta hiểu thêm về sức sống và vẻ đẹp tâm hồn của một dân tộc miên núi, gợi nhắc tình cảm gắn bó với truyền thống, với quê hương và ý trí vươn lên trong cuộc sống. Cả bài thơ là giọng điệu trìu mến thiết tha, thể hiện qua lời tâm sự cha với con, của thế hệ trước với thế hệ mai sau, nhịp thơ lúc nhẹ nhàng bay bổng, khi khúc chiết cành rọt, lúc mạnh mẽ âm vang.
Trong đoạn thơ đầu tiên , người cha nói với con về cội nguồn sinh dưỡng. Nói về cội nguồn sinh dưỡng của con, điều đầu tiên người cha muốn nói tới là tình cảm gia đình. Cái nôi nuôi dưỡng con trưởng thành.
“Chân phải bước tới cha
Chân trái bước tới mẹ
Một bước chạm tiếng nói
Con lớn lên từng ngày trong tình yêu thương, trong sự nâng đón và mong chờ của cha mẹ. Nhịp thơ 2/3, cấu trúc đối xứng, nhiều từ được láy lại, tạo ra âm điệu tươi vui, quấn quít: Chân phải – chân trái; một bước – hai bước; tiếng nói – tiếng cười… các hình ảnh thật cụ thể gợi hình ảnh không khí gia đình đầm ấm, quấn quít và hạnh phúc. Từng bước đi, từng tiếng nói cười của con đều được cha mẹ chăm chút và vui mừng đón nhận.
Bên cạnh đó, người cha còn nói với con về truyền thống của “người đồng mình”. Cuộc sống lao động cần cù và tươi vui của người đồng mình được nhà thơ gợi lên qua các hình ảnh đẹp:
“Người đồng mình yêu lắm con ơi
Đan lờ cài nan hoa
Vách nhà ken câu hát”
Trong đoạn thơ của Y Phương sử dụng các động từ “cài”, “ken” vừa diễn tả động tác cụ thể khéo léo trong lao động vừa nói lên cuộc sống lao động gắn bó, hòa quyện niềm vui. Con lớn lên trong sự đùm bọc che chở của con người và rừng núi quê hương. Rừng núi quê hương thật mơ mộng và nghĩa tình. Thiên nhiên ấy đã che chở, đã nuôi dưỡng con người cả về tâm hồn, lối sống. Người cha còn nhắc đến những kỷ niệm ngày cưới của mình với con để mong con luôn nhớ con lớn lên trong tình yêu trong sáng và hạnh phúc của cha mẹ. Đó là điểm xuất phát mọi tình yêu thương trong con:
“Cha mẹ mãi nhớ về ngày cưới
Ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời”
Nói với con những điều đó, người cha muốn dạy dỗ con tình cảm cội nguồn bằng chính tình yêu và lòng tự hào về quê hương, về gia đình…
Không những thế, người cha còn tự hào nói với con về sức mạnh bền bỉ, mãnh liệt và truyền thống cao đẹp của quê hương và niềm mong ước con hãy kế tục xứng đáng truyền thống ấy. Hình ảnh “người đồng mình” được lặp đi lặp lại trong bài thơ. Phẩm chất của “người đồng mình” cứ hiện dần qua lời tâm tình của người cha:
“ Sống trên đá không chê đá gập ghềnh
Sống trong thung không chê thung nghèo đói”
Một cuộc sống tràn đầy niềm vui và niềm lạc quan:
“ Sống như sông như suối
Lên thác xuống ghềnh
Không lo cực nhọc”
Bằng những điệp từ, điệp ngữ, cách so sánh cụ thể, kết hợp với kiểu câu ngắn dài khác nhau. Lời tâm tình của người cha đã góp phần khẳng định người miền núi tuy cuộc sống hôm nay còn vất vả, khó nhọc “lên thác xuống ghềnh” nhưng họ vẫn sống mạnh mẽ, khoáng đạt “như sông như suối”, bền bỉ, gắn bó và tha thiết với quê hương. Từ đó người cha mong muốn con. Có nghĩa tình chung thủy với quê hương. Biết chấp nhận và vượt qua những khó khăn, thử thách bằng ý chí, nghị lực và niềm tin của mình.
Người đồng mình mộc mạc, giản dị, giàu ý chí và niềm tin. Họ có thể “thô sơ da thịt” nhưng không hề nhỏ bé về tâm hồn và ý chí. Họ biết lo toan và mong ước; “ cao đo nỗi buồn – xa nuôi chí lớn”. Họ biết tự lực, tự cường xây dựng quê hương, duy trì truyền thống với những tập quán tốt đẹp của người đồng mình.
“Người đồng mình đục đá kê cao quê hương
Còn quê hương thì làm phong tục”
Câu thơ có 2 lớp nghĩa. Nghĩa tả thực chỉ hành động có thực thường thấy ở miền núi. “Quê hương” vốn là khái niệm trừu tượng, chỉ nơi chốn sinh thành của một người nào đó.Nghĩa ẩn dụ là sự khái quát về tinh thần tự tôn, ý thức bảo tồn cội nguồn.
Kết thúc bài thơ là lời nhắn nhủ, dặn dò của người cha mong muốn con mình phải tự hào về truyền thống tốt đẹp của quê hương hãy lấy những tình cảm đó làm hành trang để vững bước trên đường đời…
“Con ơi tuy thô sơ da thịt
Lên đường
Không bao giờ nhỏ bé được
Nghe con”
Hình ảnh “thô sơ da thịt” lặp lại hai lần như muốn con khắc cốt ghi xương. “Người đồng mình” tuy mộc mạc, chân chất nhưng có lẽ sống cao đẹp. Trên đường đời con phải sống cao thượng, tự trọng để xứng đáng với người đồng mình. Con “không bao giờ nhỏ bé được”, dù con đường phía trước đầy chông gai. Con hãy tự tin bước đi, sau lưng con có gia đình quê hương. Bởi trong trái tim con sâu ẩn chứa những phẩm chất cao quý của “ người đồng mình”. Hai tiếng “nghe con”chứa đựng tấm long yêu thương và niềm tin sâu sắc cha đặt nơi con. Hai tiếng ấy khép lại bài thơ để lại như một dư âm nhẹ nhàng mà âm vang xao xuyến.
