Bố cục trong văn bản là sự tổ chức các đoạn văn để thể hiện chủ đề. Văn bản thường có bố cục ba phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài. Mở bài có nhiệm vụ nêu ra chủ đề của văn bản. Thân bài thường có một số đoạn nhỏ trình bài các khía cạnh của chủ đề. Kết bài tổng kết chủ đề của văn bản.
Bố cục của văn bản
Câu 1 + 2 :(SGK Ngữ văn 8, trang 24): Bố cục trong văn bản và nhiệm vụ từng phần
Bố cục văn bản đã cho trong SGK (3 phần):
– Phần 1 (từ đầu … danh lợi): giới thiệu khái quát nhân vật.
– Phần 2 (tiếp … không cho vào thăm): đạo cao đức trọng của thầy Chu Văn An.
– Phần 3 (còn lại): niềm tiếc thương và sự tôn kính của người đời với thầy.
Câu 3 (SGK Ngữ văn 8, trang 24): Mối quan hệ của các phần trong văn bản
Mối quan hệ các phần trong văn bản: Phần 1 nêu ý khái quát toàn bài; Phần 2 triển khai luận điểm; Phần 3 kết thúc luận đề.
Câu 4 (SGK Ngữ văn 8, trang 24): Bố cục một văn bản
– Mở bài : giới thiệu nội dung, thu hút sự chú ý của người đọc.
– Thân bài : phát triển và giải quyết một cách cụ thể vấn đề đã nêu ở phần mở bài, duy trì sự chú ý của người đọc.
– Kết bài : tóm tắt kết luận và đáp ứng sự chờ đợi của người đọc.
Mở bài thường nêu ra chủ đề văn bản, Thân bài trình bày các khía cạnh của chủ đề, Kết bài tổng kết chủ đề văn bản.
Cách bố trí, sắp xếp nội dung phần thân bài của văn bản
Câu 1 (SGK Ngữ văn 8, trang 25): Phần thân bài văn bản Tôi đi học kể về sự kiện nào và theo trình tự vào
Phần Thân bài văn bản “Tôi đi học”, Thanh Tịnh hồi tưởng lại những kỉ niệm về buổi tựu trường đầu tiên: trên đường đến trường, trên sân trường, vào lớp học. Tác giả sắp xếp các sự việc theo trình tự thời gian: từ nhà đến trường đến khi vào lớp học. Và trình tự không gian: con đường làng → trên sân trường → trong lớp học.
Câu 2 (SGK Ngữ văn 8, trang 25): Diễn biến tâm trạng của cậu bé Hồng trong phần Thân bài văn bản Trong lòng mẹ
Những diễn biến tâm trạng của cậu bé Hồng trong phần Thân bài :
– Khi nói chuyện với người cô: uất ức, mong nhớ, thương mẹ.
– Khi gặp mẹ: sung sướng, hạnh phúc.
Câu 3 (SGK Ngữ văn 8, trang 25): Trình tự miêu tả
Khi tả người, vật, con vật, phong cảnh,… có thể tả theo trình tự từ xa đến gần, từ ngoài vào trong, từ cao xuống thấp, ngoại hình đến nội tâm, từ khái quát đến cụ thể, chung đến riêng, hoặc ngược lại…
Câu 4 (SGK Ngữ văn 8, trang 25): Cách sắp xếp sự việc trong phần thân bài văn bản Người thầy đạo cao đức trọng
Các sự việc trong phần Thân bài của văn bản Người thầy đạo cao đức trọng có hai đoạn. Mỗi đoạn thể hiện một mặt của vấn đề, trước về đạo cao (thầy giáo giỏi), sau về đức trọng (không màng danh lợi)
Câu 5 (SGK Ngữ văn 8, trang 25): Cách sắp xếp nội dung phần Thân bài của văn bản:
Tùy vào kiểu văn bản, chủ đề, ý đồ giao tiếp của người viết mà nội dung phần Thân bài được sắp xếp theo trình tự thời gian, không gian, theo sự phát triển của sự việc hay theo mạch suy luận.
Luyện tập
Câu 1 (SGK Ngữ Văn 8, trang 26): Phân tích cách trình bày ý trong các đoạn văn
a. Miêu tả từ xa đến gần rồi lại ra xa, từ ngoài vào trong, từ trong ra ngoài.
– Cảnh đàn chim khi mới thấy (từ xa)
– Cảnh đàn chim đậu trong vườn cây khi đến gần
– Chim đậu và làm tổ trong vườn
– Cảnh đàn chim khi thuyền đã đi xa.
b. Miêu tả theo thời gian sáng-chiều-tối.
c. Sự việc sắp xếp theo mạch suy luận: nêu luận đề rồi đưa ra dẫn chứng.
Câu 2 (SGK Ngữ văn 8, trang 27): Trình bày và sắp xếp ý khi trình bày về lòng thương mẹ của chú bé Hồng ở văn bản Trong lòng mẹ
Trình bày về lòng thương mẹ của chú bé Hồng ở văn bản Trong lòng mẹ :
– Suy nghĩ, thái độ của Hồng trước những lời xúc xiểm nói xấu mẹ của bà cô.
– Sự sung sướng, hạnh phúc của bé Hồng khi gặp lại mẹ qua hành động, qua cảm xúc chân thật.
Câu 3 (SGK Ngữ văn 8, trang 27): Sắp xếp phần thân bài khi chứng minh tính đúng đắn của câu tục ngữ “Đi một ngày đàng, học một sàng khôn”
Cách sắp xếp chưa hợp lí. Cần phải giải thích nghĩa của câu tục ngữ trước (nghĩa đen và nghĩa bóng). Sau đó mới lấy ví dụ chứng minh → chuyển ý (b) lên trước ý (a). Trong phần ví dụ cần sắp xếp từ phạm vi nhỏ đến lớn (người chịu đi chịu học → các vị lãnh tụ → thời kì đổi mới).
Bố cục trong văn bản là một trong những kiến thức quan trọng trong chương trình Ngữ văn 8. Series 5 phút soạn bài Ngữ văn 8 được biên soạn dựa theo Để học tốt Ngữ văn lớp 8 tập 1, tập 2, bám sát sách giáo khoa và chuẩn kiến thức kỹ năng cơ bản nhất.
